TÜRK YAZISI

GENEL BİLGİLER

Türk yazısı sağdan sola yazılır.

Türk yazısında büyük harf - küçük harf ayırımı yoktur.

Yazı bir taşa yazılıyor ise taş dikildiğinde sağ üst köşesinden aşağıya doğru okunur.

Kelimeleri birbirinden ayırmak için (  : ) işâreti kullanılır. Bu işâret satırların ilk kelimelerinin önünde kullanılmazken, satırların son kelimelerinin sonunda kullanılır.

Taş yazıtlarda birinci satırın üstüne ve altına, tâkîb eden satırların altlarına bir çizgi çizilir.

Türk yazısında bugün kullandığımız C, F, H, J ve V harfleri yoktur.

Açıklamalar:

1- Bu yazıda belirtilmeyen imler ayrıca verilecektir.

2- Önemsiz istisnâlar göz ardı edilmiştir.

3- Bu çalışma, "Türk Yazısı'nın günümüzde de kullanılması" amaçlanarak yapılmıştır.

SESLİ HARFLER

Dört tânedirler. Her biri hem kalın hem de ince iki sesle okunurlar. Bu bakımdan bu 4 sesli harf 8 sese karşılık verir. Buna karşılık sessiz harflerin bâzıları ince veya kalın sesli harflerle okunmak üzere ikiye ayrılmışlardır.

Yalnız Yenisey yazıtlarında kullanılmış olan ve e ile i arası (é) ses veren bir diğer sesli harf daha vardır ki, Türk Yazısı'nın en gelişmiş hâlinin Orkun yazıtlarında kullanıldığı kabûl edildiğinden bu harf konumuzun dışında bırakılmıştır. Harf şöyledir: ğ

Sesli harfler şunlardır:

A = A , E

I = I , İ

O = O , U

Ö = Ö , Ü

(Toplam 4 harf...)

----------

A = A , E

Kelime başında yazılmaz.

Birinci hecede sessiz harften sonra yazılmaz.

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

Kelime sonunda yazılır.

"kollamak, inlemek, yalamak, bilemek" gibi fiillerin "la (le)" hecelerinde yazılır.

I = I , İ

Kelime başında yazılır. (Ancak ık=Q ve iç=c harflerinden önce yazılmaz.)

Birinci hecede (iç=c harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

Kelime sonunda yazılır.

O = O , U

Kelime başında yazılır. (Ancak ok (uk)=q harfinden önce yazılmaz.)

Birinci hecede (ok (uk)=q harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

Kelimenin ikinci, üçüncü hecelerinde yazılmaz.

Kelimenin son hecesi ismin i (u) hâline âit ise bu hecede yazılır: KONÇuYUĞ, KaRLuKUĞ gibi...

Kelime sonunda yazılır.

Ancak kelimede ok (uk)=q harfi var ise ayrıca bu O harfini eklemek gereksizdir: TOKuNDuRMaK, SOKuŞTuRMaK gibi...

Ö = Ö , Ü

Kelime başında yazılır. (Ancak ök (ük)=X harfinden önce yazılmaz.)

Birinci hecede (ök (ük)=X harfi dışında) sessiz harften sonra yazılır.

Ancak kelimede ök (ük)=X harfi var ise ayrıca bu Ö harfini eklemek gereksizdir: YÜKüNDüRMeK, SÖKüRTüRMeK gibi...

 

SESSİZ HARFLER

KALIN VE İNCE SESSİZLER

Hem kalını hem de incesi bulunan sessiz harfler şunlardır:

B =    aB

     

b =    eB

     

D =    aD

     

d =    eD

     

G =    aG

     

g =    eG

     

K =    aK

     

k =    eK

     

L =    aL

     

l =    eL

     

N =    aN

     

n =    eN

     

R =    aR

     

r =    eR

     

S =    aS

     

s =    eS

     

T =    aT

     

t =    eT

     

Y =    aY

     

y =    EY

(Toplam 20 harf...)

----------

B = aB

Kalın sesli harflerle okunan b harfidir. "aB" sesini verir.

Kelime başında aB veyâ Ba okunur.

Kelime başında IB veyâ BI okunması için başına veyâ ardına  I (I),

OB, UB veyâ BO, BU okunması için başına veyâ ardına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde IB veyâ BI okunması için başına veyâ ardına I (I),

UB veyâ BU okunması için başına veyâ ardına U (U) seslisini alır.

b = eB

İnce sesli harflerle okunan b harfidir. "eB" sesini verir.

Kelime başında eB veyâ Be okunur.

Kelime başında İB veyâ Bİ okunması için başına veyâ ardına İ (İ),

ÖB, ÜB veyâ BÖ, BÜ okunması için başına veyâ ardına Ö (Ö,Ü) seslisini alır.

Kelime içinde İB veyâ Bİ okunması için başına veyâ ardına İ (İ),

ÜB veyâ BÜ okunması için başına veyâ ardına ü (Ü) seslisini alır.

D = aD

Kalın sesli harflerle okunan d harfidir. "aD" sesini verir.

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde d harfi ile başlayan kelime olmadığından) aD okunur.

Kelime başında ID okunması için başına I (I),

OD veyâ UD okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde ID veyâ DI okunması için başına veyâ ardına I (I),

UD veyâ DU okunması için başına veyâ ardına O (U) seslisini alır.

Kendisinden önce Kalın L = L gelmesi hâlinde ld = V birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : V =ld)

Kendisinden önce Kalın N = N gelmesi hâlinde nd = J birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : J =nd)

d = eD

İnce sesli harflerle okunan d harfidir. "eD" sesini verir.

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde d harfi ile başlayan kelime olmadığından) eD okunur.

Kelime başında İd okunması için başına i (İ),

ÖD veyâ ÜD okunması için başına Ö (Ö, Ü) seslisini alır.

Kelime içinde id veyâ di okunması için başına veyâ ardına I (İ),

üd veyâ dü okunması için başına veyâ ardına Ü (Ü) seslisini alır.

Kendisinden önce ince n = n gelmesi hâlinde nd = J birleşik sessiz harfi kullanılır. (BK. : J =nd)

G = aG (aĞ)

Kalın sesli harflerle okunan G harfidir. "aG" sesini verir.

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde g harfi ile başlayan kelime olmadığından) aG okunur.

Kelime başında IG okunması için başına I (I),

OG veyâ UG okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde aG, ıG, uG veyâ Ga, Gı, Gu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

Kalın N = N'den sonra gelmesi hâlinde ng = H birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

g = eG (eĞ)

İnce sesli harflerle okunan g harfidir. "eG" sesini verir.

Kelime başında (o çağın Türkçe'sinde g harfi ile başlayan kelime olmadığından) eG okunur.

Kelime başında ig okunması için başına i (İ),

ög  veyâ üg okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

Kelime içinde eG, iG, üG veyâ Ge, Gi, Gü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler. (Edgüg = "gügd" sözcüğü istisnâdır.)

İnce n = n'den sonra gelmesi hâlinde ng = H birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H = ng)

K = aK

A harfi ile okunan k harfidir. "aK" sesini verir.

Kelime başında aK veyâ Ka okunur.

Kelime ortasında da aK veyâ Ka okunur.

k = eK

E ve i harfleri ile okunan k harfidir. "eK" sesini verir.

Kelime başında eK veyâ Ke okunur.

Kelime başında iK veyâ Ki okunması için başına veyâ ardına  i (İ),

Kelime ortasında da eK veyâ Ke okunur.

Kelime içinde de iK veyâ Ki okunması için önüne veyâ ardına i (İ), seslisini alır.

L = aL

Kalın sesli harflerle okunan l harfidir. "aL" sesini verir.

Kelime başında (Türkçe'de l harfi ile başlayan kelime olmadığından) aL okunur.

Kelime başında IL okunması için başına I (I),

OL veyâ UL okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde aL, ıL, uL veyâ La, Lı, Lu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

Kendisinden sonra kalın D = D veyâ kalın T = T gelmesi hâlinde v = ld (lt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : v = ld, lt)

l = eL

İnce sesli harflerle okunan l harfidir. "eL" sesini verir.

Kelime başında (Türkçe'de l harfi ile başlayan kelime olmadığından) eL okunur.

Kelime başında il okunması için başına i (İ),

öl veyâ ül okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

Kelime içinde eL, iL, üL veyâ Le, Li, Lü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

Kendisinden sonra ince d = d veyâ ince t = t gelmesi hâlinde v = ld (lt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : v = ld, lt)

N = aN

Kalın sesli harflerle okunan n harfidir. "aN" sesini verir.

Kelime başında (Türkçe'de kalın n harfi ile başlayan kelime olmadığından) aN okunur.

Kelime başında IN okunması için başına I (I),

ON veyâ UN okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde aN, ıN, uN veyâ Na, Nı, Nu okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

Kendisinden sonra ç = Ç gelmesi hâlinde C = nç birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : C =nç)

Kendisinden sonra kalın D = D veyâ kalın T = T gelmesi hâlinde J = nd (nt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : J =nd, nt)

Kendisinden sonra kalın G = G gelmesi hâlinde H = ng birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

Kendisinden önce kalın Y = Y gelmesi hâlinde F = yn birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : F =yn)

n = eN

İnce sesli harflerle okunan n harfidir. "eN" sesini verir.

Kelime başında (Türkçe'de "ne" kelimesinin ve türevlerinin dışında ince n harfi ile başlayan kelime olmadığından) eN okunur. Ne ve türevleri istisnâdır.

Kelime başında in okunması için başına I (İ),

ön veyâ ün okunması için başına ö (Ö, Ü) seslisini alır.

Kelime içinde en, in, ün veyâ ne, ni, nü okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.

Kendisinden sonra ç = Ç gelmesi hâlinde C = nç birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : C =nç)

Kendisinden sonra ince d = d veyâ ince t = t gelmesi hâlinde J = nd (nt) birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : J =nd, nt)

Kendisinden sonra ince g = g gelmesi hâlinde H = ng birleşik sessiz harfi kullanılır. (Bk. : H =ng)

Bir ek olarak kelime sonunda kalın sesli harflerin ardından yazılması mümkündür.

R = aR

Kalın sesli harflerle okunan r harfidir. "aR" sesini verir.

Kelime başında (Türkçe'de r harfi ile başlayan kelime olmadığından) aR okunur.

Kelime başında IR okunması için başına I (I),

OR veyâ UR okunması için başına O (O, U) seslisini alır.

Kelime içinde aR, ıR, uR veyâ Ra, Rı, Ru okunması için başına veyâ ardına bir sesli harf alması gerekmez. Okunuşun nasıl olacağını bir önceki hecenin sesli harfi belirler.